Shkruan: Bedri HALIMI
• Rreth goranëve dhe çështjes gorane është shkruar nga individë, shoqata e institucione të ndryshme, me kompetencë e pa kompetencë. Shumica nga autorët e shkrimeve janë nisur nga prizmi i qëllimit paraprak, që do të thotë se nuk kanë zgjedhur mjete për ta realizuar qëllimin.
Kështu, Akademia Serbe e Arteve dhe e Shkencave, qasjen ndaj popullatës së trevës së Gorës e ka ekstreme, duke u munduar që çdo gjë ta bëjnë sllave, përkatësisht serbe. Për këtë qëllim kanë shkruar artikuj, janë mbajtur tribuna e tryeza të ashtuquajtura shkencore, si në Beograd, Valevë etj. Madje, janë shkruar edhe libra të tërë nga autorë të ndryshëm, si para Lutovacit ashtu edhe pas tij, të cilët, në esencë thirren në shkrimet e konsullit rus, Jastrebovit.
Qëllimi ka qenë i qartë: që kjo oazë sllavofone, që përfshinë 18 fshatra në Komunën e Sharrit (ish Dragashit), 8 fshatra në pjesën e Gores në trevën e Lumës (brenda kufirit politikë të shtetit shqiptar), si dhe 2 fshatra në pjesën perëndimore të Maqedonisë, të ruhet, në mënyrë që politika shoviniste serbe, përmes propagandës së saj, të trumbetojë si para opinionit të brendshëm ashtu edhe para opinionit të jashtëm, për të “argumentuar” se deri ku shtrihen kufijtë e Serbisë. Prandaj edhe parulla serbe “od Horgosha do Dragasha, to je Serbia nasha” është proklamuar me të madhe edhe gjatë luftërave në ish-Jugosllavi (shuarjes së autonomisë politike në Vojvodinë, luftës episodike në Slloveni, luftës së përgjakshme në Kroaci, kasaphanës në Bosnje, si dhe luftës në Kosovë).
Ndaj popullatës gorane nuk kanë mbetur indiferente as ambiciet hegjemoniste të shkencës së instrumentalizuar bullgare, duke deklaruar së të njëjtit na qenkan bullgarë, duke u mbështetur në “faktet” e përdorimit të një pjese të leksikut të bullgarishtes, brenda gjuhës së përzier që flitet në Gorë.
Ndaj popullatës së Gorës, së fundmi nuk ka mbetur indiferente (çuditërisht) edhe interesimi i shtetit të Bosnjës, në emër të të ashtuquajturit “boshnjakizëm”, të cilët janë bazuar më tepër në përkatësinë fetare të kësaj popullate. Ndërkaq, shkenca shqiptare dhe institucionet e saj, duke mos e kryer rolin e vet historik, kanë qëndruar indiferente ndaj çështjes gorane, ashtu siç mjerisht kanë qëndruar indiferente edhe ndaj shumë aksidenteve te tjera historike të popullit shqiptar, si çështjes së Sanxhakut, Peshterit, popullatës ortodokse shqiptare në pjesën e nënkalasë së Prizrenit, Sredskës, popullatës ortodokse në Maqedoni, rasti i një fshati në Kërçovë etj, ashtu siç kanë qenë në të kaluarën edhe rastet e Rahovecit, Mushtishtit etj.
Në fakt, ndaj këtyre problemeve, nga shkenca shqiptare është shkruar vetëm nga individë të caktuar, nga vullneti i mirë dhe jo në mënyrë të organizuar e as të përkrahur nga institucionet shtetërore. Kjo ka bërë që ende problemet e mëdha të etnisë shqiptare të mos trajtohen as si duhet dhe as sa duhet. Në këtë konglomerat të piketimeve nga anë të ndryshme ndaj fatkeqësive historike shqiptare, me apo pa vetëdije, kyçen edhe individë të caktuar, disa nga të cilët me vetëdije ujin e qojnë në mullirin serb, disa në mullirin bullgar, disa në atë boshnjak, e nëse mbetet ujë, ndonjëri mundohet ta dërgojë edhe në mullirin shqiptar. Kështu, në mullirin serb, nga Gora ujë kanë dërguar vazhdimisht, dr. Harun Hasani, Behadin Ahmetoviq, Orhan Dragash, Mesip Dalifi, Zenel Zeneli, Vait Ibro, Adem Hoxha e ndonjë tjetër. Në mullirin bullgar kanë dërguar e vazhdojnë të dërgojnë ujë, Ismail Bojda, e madje në disa raste edhe Namik Dokle. Vlen për tu përmendur këtu edhe qasja e shtetit maqedon dhe ambicieve të tij për ta trajtuar këtë popullatë si “makedonski muslimani”, partizan i së cilës ka mbetur, Njazi Limanovski, bashkë me Akademinë Maqedone.
Ndërkaq, nga historia shqiptare, me këtë problematik në aspekte të ndryshme janë marrë intelektualë të njohur, si dr. Selami Pulaha, dr.Muhamet Pirraku, dr. Shefqet Hoxha, akademik Kristaq Prifti, dr. Ramazan Bogdani, dr. Agron Xhagolli, Mr. Enver Bahtiu, Mr. Muharrem Qafleshi, Dr. Hajriz Meleqi, Dr. Skender Gashi, Dr. Ukë Xhemaj, Mr. Parim Kosova etj.
Që të gjithë këta, në punimet e tyre, kanë treguar (kush më shumë e kush më pak) etnogjenezën shqiptare të popullatës gorane, duke sjellur dëshmi të shumta qoftë në prizmin historik, kulturor, folklorik, etnologjik e madje edhe gjuhësor. Ajo çka është shqetësuese, është fakti se më këtë problematikë nuk është ndërmarr ndonjë veprim institucional shtetëror në nivelet shkencore, për të përkrahur ekspedita studimore në këto pjesë të trojeve shqiptare të quajtur Gorë. Si rrjedhojë, edhe me shqetësues është fakti se me ketë çështje në momente të caktuara (qoftë edhe nga vullneti i mirë) merren edhe ndonje diletant duke mos e ditur as per ku është nisur, as nga është nisur, as ku don të shkoj, dhe as kur do të arrijë (në fakt qasjet e tilla mund të kenë qëllime por asnjë cak).
Çështja e etnogjenezës së popullatës së Gorës, nuk mund të trajtohet duke i dhënë dikush vetes të drejtë të shkruaj për gjëra që nuk i di. Kështu, p.sh. një intelektual i njohur për disa shkrime konstruktive rreth problemeve të popullatës shqiptare në pjesën e Kosovës Lindore apo edhe Sanxhakut (I.A), nga vullneti i mirë, ka bërë një shkrim me titull “Kah po shkojnë goranët e Gorës” në të cilin shkrim, ndonëse shpreh shqetësimet e arsyeshme, në shumëçka ia ka huq. Pra, thënë shkurt, ia ka fut kot. Nuk qëndron konstatimi se “goranët janë popull i veçantë të sllavëve të jugut, të cilët jetojnë rrëzë Maleve të Sharrit, në trekëndëshin kufitar; Kosovë, Shqipëri dhe Maqedoni”. Një qasje të tillë e mbron vetëm Akademia Serbe. Nuk qëndron konstatimi se “të kota kanë qenë përpjekjet disavjeçare të liderëve politikë të Kosovës dhe atyre boshnjakë nga Sanxhaku dhe Bosnja, që goranët t’i joshin për tu inkorporuar në institucionet e Republikës së Kosovës. Ata mbeten, sot e kësaj dite, pjesë e sistemit të Republikës së Serbisë”. Është e qartë se ende një pjesë e kësaj popullate ëndërron dhe mendon serbisht, për shumë arsye, por nuk është e vërtetë se e tërë popullata mendon dhe sillet kështu.
Nuk qëndron konstatimi se “popullata e Gorës, trevë e cila shtrihet në skajin më jugor të Kosovës, nuk e njohin realitetin kosovar, gjegjësisht për ta nuk ekziston Republika e Kosovës…” Kështu mendon një pjesë, përkatësisht individë të caktuar, të cilët vazhdojnë të mbetën të instrumentalizuar dhe jo e tërë popullata. Është e vërtetë se një pjesë e popullatës gorane, ende vazhdojnë mësimin sipas sistemit arsimor serb, por nuk është e vërtetë se e gjithë popullata e Gorës ndjek mësimet sipas këtij plan-programi. Një pjesë e popullatës ndjek mësimet sipas plan-programit të Kosovës kurse në trevën e Gorës ka madje edhe paralele që mësojnë në gjuhen shqipe. Është çështje tjetër se përse ndodh kjo; për shkak të përcaktimit të prindërve ndaj Serbisë apo për shkak të përcaktimit të një pjese të punëtorëve të arsimit në Gorë ndaj Serbisë, për shkak të “tagjisë”.
Të sëmurët e popullatës trajtohen në Kosovë, si në Sharr, në Prizren, në Prishtinë. Janë raste individuale ato që duan të trajtohen në Beograd, ashtu siç raste te tilla mund të ketë edhe nga shqiptarë të cilët kërkojnë shërim jo vetëm në Beograd por edhe në qendrat tjera, si në Shkup, në Tiranë, në Stamboll… Sistemi shëndetësor është sipas ligjeve të Kosovës, bizneset janë të regjistruara në Kosovë dhe paguhen taksa. Regjistrimi i popullsisë, evidentimi i listës së të lindurve, të vdekurve dhe kurorëzimeve, bëhen sipas sistemit të Kosovës. Është shumë trashë e bluar thënia se “goranët mëtojnë të jenë në kuadër të Bashkësisë së Komunave Serbe”. Është e qartë se një synim të tillë mund ta ketë Serbia, përmes instrumenteve të veta edhe në Gorë, por assesi këtë synim nuk e ka popullata e Gorës. Synim për të formuar Komunë në Gorë (në emër të decentralizimit) kanë edhe partitë nga Gora, të përfaqësuara në institucione të Republikës së Kosovës, por asnjëherë këtë synim nuk e kanë për ta inkorporuar këtë komunë (fiktive) në kuadër të bashkësisë së komunave serbe.
Është mirë që, për çështje të ndjeshme të shkruhet me përgjegjësi, pa anime dhe pa emocione. Prandaj njëherë e përgjithmonë duhet të jetë e qartë për të gjithë, ashtu siç tashmë është e qartë edhe për Serbinë, se Gora ka qenë, është dhe do të mbetet shqiptare, po aq sa Tirana, Prishtina dhe Tetova.